Ahsan Ali

 1997ع ۾ آريٽفيشل انٽيليجنس جي دنيا ۾ هڪ وڏو انقلاب آيو جڏهن IBM جو سپر ڪمپيوٽر ڏيٺ بليو دنيا جي بهترين رانديگر گيري ڪاسپاروف کي شطرنج جي راند ۾ شڪست ڏني. اهو پهريون موقعو هو جڏهن هڪ ڪمپيوٽر انساني چیمپئن کي شطرنج ۾ هارائي ڇڏيو.

 توهان کي خبر آهي تہ انٽرنيٽ جو وزن ڪيترو آهي؟ محققن جو اندازو آهي تہ سڄي دنيا جي انٽرنيٽ جو وزن تقريبا هڪ اسٽرابيري جيترو آهي! ڊيٽا جي اليڪٽرانن جي حرڪت تمام ٿوري آهي، ان ڪري انٽرنيٽ جو مادي وزن حيرت انگيز حد تائين گھٽ آهي.

  ڪمپيوٽر جو مائوس پهريون ڀيرو 1964ع ۾ "Douglas Engelbart" طرفان تيار ڪيو ويو.

  پهريون انساني روبوٽ 1921ع ۾ ٺهيل هو، جنهن کي (ROSSUM's UNIVERSAL" ROBOTS) R.UR سڏيو ويو. ھي ڪهاڻيءِ تي ٻڌل روبوٽس جي ايجاد هئي، جيڪا جديد روبوٽس جي تصور کي جنم ڏنو.

 لفظ "ڪمپيوٽر" جي شروعات اصل ۾ 17هين صديءَ ۾ ٿي هئي ۽ شروعاتي طور تي ان جو مطلب اهڙي شخص لاءِ استعمال ٿيندو هو، جيڪو ڳڻپ يا حساب ڪتاب ڪندو هو. يعني، ان وقت "ڪمپيوٽر" انسانن لاءِ استعمال ٿيندو هو جيڪي ڳڻپ ڪندا هئا. جڏهن 20هين صدي ۾ برقي ڊوائيسز ٺهڻ شروع ٿيون، جيڪي خودڪار طريقي سان ڳڻپ ۽ حساب ڪتاب ڪري سگهن ٿيون، تڏهن اهو لفظ مشينن لاءِ استعمال ٿيڻ لڳو. پهريون برقي ڪمپيوٽر ٻئي عالمي جنگ دوران ٺاهيو ويو ۽ ان جو مقصد حساب ڪتاب ۽ پيچيده ڳڻپيون ڪرڻ هو، جيئن ته فوجي آپريشنز ۽ ڪوڊنگ جا ڪم. مختصر ۾، "ڪمپيوٽر" جي اصطلاح جو جديد مفهوم برقي ڊوائيسز لاءِ استعمال ٿيڻ جو بنيادي سبب اهو هو ته اهي مشينون انسانن کان تيزيءَ سان ۽ وڌيڪ صحيح طريقي سان ڳڻپيون ڪري سگهنديون هيون، جنهن جي نتيجي ۾ سائنس، انجنيئرنگ ۽ فوجي ميدانن ۾ وڏي مدد ملي.

ڪمپيوٽر جي بنيادي ٻولي "مشين ٻولي" (Machine Language) آهي. اها ٻولي "0" ۽ "1" جي بائنري ڪوڊ تي ٻڌل هوندي آهي، جيڪا ڪمپيوٽر سڌيءَ طرح سمجهي سگهي ٿو. هر هدايت يا ڪمانڊ کي بائنري ۾ لکيو ويندو آهي ۽ ڪمپيوٽر جي پروسيسر ان کي عمل ۾ آڻيندو آهي.مشين ٻولي انسانن لاءِ سمجهڻ ڏکي آهي، تنهن ڪري "اسمبلي ٻولي" (Assembly Language) ۽ "اعليٰ سطح جون ٻوليون" (High-Level Languages) جهڙوڪ Python، C، Java وغيره ٺاهي ويون، جيڪي انسانن لاءِ وڌيڪ سمجهڻ ۾ آسان آهن ۽ پوءِ انهن کي ڪمپيوٽر لاءِ بائنري ڪوڊ ۾ ترجمو ڪيو ويندو آهي.

ليڊي ايڊا اگسٽا لوليس، جنهن کي عام طور تي ايڊا لاوَليس (Ada Lovelace) جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي، هڪ انگريزي رياضي دان ۽ ليکڪا هئي، ۽ کيس پهريون ڪمپيوٽر پروگرامر سمجهيو ويندو آهي. هوءَ 10 ڊسمبر 1815ع تي لنڊن ۾ پيدا ٿي، ۽ هوءَ مشهور شاعر لارڊ بائرن جي ڌيءَ هئي. ايڊا لاوَليس پنهنجي والد کان ادب ۽ فن جو ورثو ته حاصل ڪيو، پر سندس دلچسپي ۽ قابليت سائنس ۽ رياضيات ۾ هئي.   ايڊا لاوَليس، چارلس بيبيج جي انجڻ "اينالائيٽيڪل انجڻ" تي ڪم ڪندي پهريون الڳورٿم لکيو، جيڪو ڪمپيوٽر جي ذريعي عمل ڪري سگهجي. هن بيبيج جي مشين جي صلاحيتن کي اڳڪٿي ڪيو ۽ اهڙي طرح هن وقت کان اڳ ۾ ئي ڪمپيوٽر پروگرامنگ جي بنيادي اصولن تي ڪم ڪيو. ايڊا لاوَليس جو ڪم ان وقت جي لحاظ کان ڏاڍو جديد هو ۽ ان ۾ ڪمپيوٽنگ مشينن جي مستقبل جي اهميت بابت بصيرت شامل هئي. 1852ع ۾، صرف 36 ورهين جي عمر ۾، هوءَ ڪينسر سبب وفات ڪري وئي. ايڊا لاوَليس کي هاڻي ٽيڪنالاجي جي ميدان ۾ هڪ انقلابي شخصيت طور ياد ڪيو وڃي ٿو، ۽ ان جي ورثي کي "ايڊا لاوَليس ڊي" جي صورت ۾ منايو وڃي ٿو.